Margir tala um að helsta óréttlætið við það að taka bílinn af síbrotamanni er hversu ósanngjarnt það er ef tekið er tillit til þess að sá sem á dýran bíl (og hugsanlega skuldar mikið í honum) fær í raun meiri refsingu en sá sem á ódýran bíl (og að ef fleiri eru á viðkomandi heimili þá missa þeir bílinn líka, án þess að hafa brotið neitt af sér sjálfir).
En þetta er ekkert einsdæmi. T.d. mætti nefna:
- Aðili A er með 2.000.000 kr. í laun á mánuði. B er með 250.000 kr. Báðir brjóta af sér á sama hátt og fá sama fangelsisdóminn (10 mán.). Fyrir aðila A þýðir þetta fjárhagslegt tjón upp á 20.000.000 kr. en fyrir B er þetta ekki nema 2.500.000 kr. Er jöfnuður hér?
- Aðili A er leigubílstjóri. B er skrifstofublók. Báðir eru sviptir ökuleyfi í 3 mánuði. Fyrir B þýðir þetta óþægindi, en fyrir A þýðir þetta verulegt tekjutap (í raun getur hann ekki unnið á meðan sviptingin gildir). Er jöfnuður hér?
- Aðili A er með 2.000.000 kr. í laun á mánuði. B er með 250.000 kr. Báðir eru teknir fyrir of hraðan akstur og fá sekt upp á 100.000 kr. Fyrir A er þetta lítið mál, en fyrir B er þetta verulega há sekt. Er jöfnuður hér?
- Aðili A og B eru með sömu laun, en A er búinn að sökkva sér í skuldir til að kaupa dýra íbúð og flottan bíl á meðan B skuldar ekki neitt og hefur safnað sér nokkrum milljónum á bankabók. Báðir brjóta af sér á sama máta og fá sama dóm (12 mán. í fangelsi). Fyrir B er þetta væntanlega ekki mikið mál (gengur á spariféð til að borga föst útgjöld), en fyrir A þá þýðir þetta hugsanlegt gjaldþrot (missir bílinn og íbúðina). Ef A er svo giftur (og konan kannski mun tekjulægri en hann) þá fær hún í raun refsingu líka (missir karlinn sinn í 12. mán, og tekjur heimilisins snarminnka og missir þar af leiðandi hugsanlega húsið og bílinn). Er jöfnuður hér?
- Og svona má lengi halda áfram.
Síðasta dæmið passar einstaklega vel við þetta sem fólk er að segja að ósanngjarnt er fyrir gæjann sem á M5 og skuldar fullt í honum að missa hann ef borið er saman við einhvern sem keyrir um á Trabant og missir hann. Dæmið passar einnig ágætlega við það sem margir hafa sagt að ef karlinn er tekinn og bíllinn hirtur er þá sanngjarnt að konan hans missi bílinn líka.
Lögin eru skýr að því leitinu að þessi heimild er núna til (að vísu mætti skerpa á því hvenær má nota hana). Þú (vonandi) veist hvernig bíl þú situr í þegar
þú ákveður að keyra of hratt (og já, þetta er þín ákvörðun, það má endalaust væla um að engin braut sé til, að engin önnur aðstaða sé til, að mamma tók af þér sleikjóinn, o.s.frv.) og þar af leiðandi veistu hve mikið hugsanlegt tjón gæti orðið hjá þér ef þú verður tekinn.
Þú veist hvað þú átt (hve dýr bíllinn er). Þú veist hvað þú skuldar mikið í honum. Þú veist hver viðurlögin geta verið ef þú ert tekinn. Þú tekur því meðvitaða ákvörðun að "taka sénsinn". Svo einfalt er þetta. Þýðir lítið að kvarta ef þú ert svo hirtur.
En það mætti svosem einnig skerpa á einu. Ef ég á Bugatti Veyron og einnig 25 ára gamlan ryðgaðan Trabant og ég er svo tekinn á 250 á Trabantinum (svona smá ýkjur til að koma punktinum til skila) verður löggan að taka bílinn sem ég notaði við brotið (þar sem hann er í minni eigu) eða mega þeir velja úr bílaflotanum mínum (og velja þá væntanlega dýrasta bílinn)?
Kv.
E